Het gevaar van nepnieuws en hoe ontrafel je dat: volg dit stappenplan

Het is niet gek dat mensen naar antwoorden zoeken. Per dag komen er prangende vragen bij waar eenduidig wetenschappelijk antwoord op achterwege blijft. Als de homo sapiens ergens niet tegen kan, dan is het leven in het ongewisse. Daarom is religie zo machtig. Geloof geeft alle antwoorden op levensvragen. In tijden van grote onzekerheid groeit dan ook de drang naar de kerk, moskee of informatie en nieuws. Omdat het een nieuw virus is, waar nog heel veel over onbekend is, kunnen niet alle vragen beantwoord worden door de wetenschap en in het verlengde daarvan de journalistiek. Simpelweg omdat de antwoorden er nog niet zijn.

Dat gat wordt opgevuld door alternatieve media, kwakzalvers, kruidenvrouwtjes, geldwolven, fantasten, trollen enzovoort. Dat gebeurt vaak met valse informatie, hoaxes en verzonnen doembeelden en complotten waar mainstream media, de wetenschap, duizenden artsen, verpleegkundigen, rechters, schoonmakers, politiek en overheid samen in optrekken. Ze doen dat op uiterst geraffineerde wijze. De sites, docu’s en artikelen zien er betrouwbaar uit. Net als de voorbeelden en bronnen die ze aanhalen. Het is gif verpakt als een echt lijkende appel. En toch zijn er simpele manieren om snel te achterhalen of de informatie betrouwbaar is.

Stappenplan om Nepnieuws te ontrafelen

Daarom een stappenplan. Ook omdat verschillende vrienden en kennissen vroegen hoe ze snel kunnen controleren of een site betrouwbaar is omdat ze verdwalen in de eindeloze zee aan informatie. Het is overigens niet zo dat bij mainstream media geen fouten worden gemaakt of dubieuze afwegingen. Het zijn net mensen die er werken. Die maken fouten en hebben persoonlijke voorkeuren. Maar ze doen dat wel aan de hand van belangrijke journalistieke waarden zoals transparantie, wederhoor, deugdelijke bronnen opvoeren, feiten checken en ze zijn herleidbaar, net zoals de financiering achter de site, omroep op krant.

Komt ‘ie

1 – Check of de naam van de auteur bij het artikel staat

Niet elk kort nieuwsbericht wordt voorzien van de naam van de schrijver. Maar de journalistieke regel is om de auteur te vermelden. Zeker als er pittige uitlatingen worden gedaan in de publicatie in de vorm van een scherpe mening, analyse, harde beschuldigingen of onthullingen.

Behalve dat het vanuit journalistiek oogpunt eigenlijk hoort, komt er ook nog iets van trots bij kijken. Als journalist, auteur, videomaker wil je graag genoemd worden. Ik ben tenminste fier op goede producties en sta achter mijn mening. Bij heel veel nepnieuwsfabrieken ligt dat kennelijk anders.

Check de betrouwbaarheid van de auteur door de naam te Googelen plus ‘hoax’. Als er amper hits komen, zit je goed. Volgt een waslijst aan hoaxes, gelul over graancirkels of Clinton die eigenlijk een alien is? Laat dan maar. Zonde van de tijd om de kots van een dorpsgek tot je te nemen.

Staat de naam van de maker niet bij ondanks dat er met grote stelligheid iets wordt beweerd, dan is de maker niet trots op wat ie doet. Of de auteur staat niet achter hetgeen die publiceert. Of erger: ze zijn bang voor de gevolgen van het verspreiden leugens of jatten en verknippen van content.

2- Check of je in contact kunt komen met de redactie

Redacties van betrouwbare media zijn makkelijk bereikbaar. En dan niet via een of ander vaag Gmail-adres of een brak contactformulier vol spelfouten. Maar gewoon met een fysiek adres, telefoonnummers, namen van de medewerkers en meer van dat. Omdat ze staan achter hun werk.

Dat is bij veel van de pulpsites niet het geval. Daar staan geen telefoonnummers op de site, ook geen bezoekadres in Utrecht, Groningen of Amsterdam. Noch een email-adres. Vaak is de enige manier van contact leggen een contactformulier dat voor de vorm op de site hangt.

Ze doen dat waarschijnlijk omdat ze, net als bij punt 1, bang zijn voor claims, rechtszaken en verantwoording afleggen. Of omdat ze niet willen onthullen wie er eigenlijk achter de sites zitten omdat dat afbreuk doet aan de geloofwaardigheid. Dat kan. Maar daarover later, in de conclusie, meer.

3 – Check de statuten of wie erachter zit

In het verlengde van punt 2: kranten en andere media worden vaak uitgegeven door uitgevers. Zo valt Sikkom onder NDC mediagroep, ook uitgever van de Gezinsbode en Dagblad van het Noorden. De Telegraaf valt onder Mediahuis Nederland, net als Dumpert en Metro.

Op de site van de uitgever of het medium zelf staan vaak het kvk-nummer en de statuten vermeld waaronder de redacties werken. In de statuten liggen de journalistieke waarden verankerd. Zoals onafhankelijk kunnen werken, maar wel houden aan wederhoor en transparantie over bronnen.

Veel van die nepnieuwssites doen daar niet aan. Journalistieke waarden zijn hen vreemd. Ze hebben poep aan wederhoor en feiten checken. Hun bronnen zijn vaag of dubieus. En dat komt omdat ze een andere insteek hebben dan waken over de democratie: geld verdienen of onrust zaaien.

4- Check wie de domeinnaam heeft vastgelegd

Vaak leggen onzinverkopers geen verantwoording af over wie ze zijn, hoe ze tot inzichten komen, welke bronnen ze gebruiken, hoe je ze kunt contacten en door wie ze betaald worden. Dan weet je dus niet met wie je te maken hebt en dan moet je de info eigenlijk al met een korrel zout nemen.

Mocht je toch nog wat verder willen neuzen, dan kun je via SIDN checken wie de domeinnaam heeft aangevraagd. De Nederlandse domeinnaamregistrator verschaft gratis informatie over elke url die eindigt op .nl. Helaas word je er meestal niet heel veel wijzer van.

Zelden wordt de domeinnaam namelijk vastgelegd door de makers van de site zelf. Meestal gaat dat via een tussenpartij. Maar in sommige gevallen plopt daar ineens een bedrijf uit Rusland, V.S., Panama, Taiwan, Oekraïne, Malta of een emailadres als Turksinfo@gmail.com op.

Conclusie: drie categorieën

Een paar keer ben ik in dit soort sites gedoken. Van NineforNews, Leefbewust, Dailynieuws tot Viraaltjesvandaag. De ene keer omdat ze zonder te vragen artikelen of filmpjes van Sikkom hadden gejat en daar geld aan verdienden. De andere keer omdat ik gewoon nieuwsgierig was.

De sites zijn onder te verdelen waren in drie verschillende categorieën, allen met een enorm effect bejag: 1 – Zoveel mogelijk clicks verzamelen en die vermarkten met banners. 2 – Angst aanjagen zodat mensen op dezelfde site anti 5G-pillen kopen. Of 3 – moedwillig onrust zaaien.

Gladde Amsterdammers

Viraalvandaag, Viraaltjes en dat soort sites zijn vaak van Amsterdamse omhooggevallen marketinggastjes die half internet jatten en vervolgens sappig op hun eigen sites brengen, die volhangen met banners. Om de clicks op te stuwen schromen ze niet om de brut wat smeuïger te maken.

Zo is het filmpje van de Ringwegafsnijder op heel veel sites gedeeld als : “Marokkaan snijdt Nederlander af en sloopt auto”. Het was geen Marokkaan. En toch ging het zo viraal omdat het choqueert, angst aanwakkert en het vooroordeel bevestigt. Dat is goed voor de clicks.

Webshop als nieuwspagina

Sites als Leefbewust, Wikifood en de Lange Mars grossieren in nepnieuws met allerlei valse claims over 5G, Bill Gates kanker en corona. Ondertussen verkopen ze in hun webwinkel ‘geneesmiddelen’ of boeken tegen de angsten die gebaseerd zijn op het nepnieuws dat ze zelf verspreiden.

En dan zijn er sites, accounts op social media en zelfs politici die zogenaamd nieuws brengen, maar in feite met onzin en leugens verwarring zaaien om hun eigen politieke agenda kracht bij te zetten. Ook daarvan hebben we een concreet voorbeeld van uit eigen archief.

Liegen voor eigen agenda

Jaren geleden speelde de FC tegen Olympique Marseille. De Franse hooligans zijn berucht in heel Europa, ook hier bleek waarom. Ze hadden een eigen fanzone in de Poele, maar daar hielden ze zich niet aan. De Grote Markt werd bestormt, terrasmeubilair en potten bier vlogen in het rond.

De filmpjes van die bestorming werden een paar maanden later in Amerika gedeeld onder de noemer: ‘ Moslims in Keulen die de sharia eisen ‘. En niet door de minste, zelfs een gouverneur deelde het filmpje met deze woorden. Miljoenen Amerikanen stonken er met open ogen in.

Het gevaar van nepnieuws

Uit verschillende onderzoeken blijkt verder dat Russische , Iraanse , Israëlische , Turkse , Chinese en trollen erg actief zijn op social media. Zelfs Amerikaanse organisaties besproeien de Europese markt met nepnieuws. De reden laat zich raden: met hoaxes het wantrouwen aanjagen.

En al die machten hebben belang bij een wankel Europa waarin honderdduizenden Gele Hesjes, gek gemaakt door een stroom aan nepnieuws, de straten opgaan en het leven lam leggen. Dan walsen zij zonder bloedvergieten over Europa heen. Denk daar maar eens over na .