'Rampzalig', 'ongekend falen' en 'veel excuses, maar geen daden'. Geld en gas gingen decennialang boven mensen en Groningen

Dat concludeert de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen in haar eindrapport Groningers boven gas . Dat is vrijdagmiddag gepresenteerd door commissievoorzitter Tom van der Lee in Zeerijp. De voorzitter van de Tweede Kamer Vera Bergkamp nam het in ontvangst.

Ereschuld

In het rapport staan tien conclusies waaruit blijkt dat het belang van gaswinning decennialang boven het belang van Groningers ging. Om die schrijnende situatie voor de toekomst te veranderen, en een ‘ereschuld’ in te lossen, doet de commissie elf aanbevelingen.

Dat de situatie rond de gaswinnings- en aardbevingsproblematiek in Groningen wordt omschreven als ‘rampzalig’ is niet zonder reden, vindt de commissie. ‘Dat mag een flinke uitspraak lijken, maar lang niet iedereen realiseert zich dat Nederland weinig situaties kent die zo’n groot aantal gedupeerden tot gevolg hebben gehad. Ter vergelijking: het aantal bewoners met schade is gelijk aan het aantal bewoners van de steden Leiden en Alkmaar bij elkaar opgeteld.’

Ongekend systeemfalen

De gaswinning in Groningen is uitgelopen op ‘een ongekend systeemfalen’, staat in het rapport. De belangen van Groningers zijn ‘stelselmatig genegeerd’ en ‘publieke en private partijen hebben hun plichten verzaakt’.

Aardgasbaten zijn lange tijd leidend geweest: geld was dominant bij de besluitvorming over de gaswinning. Uit de laatste berekeningen heeft de Nederlandse staat 363 miljard euro verdiend met het Groningenveld. Het is vooral de Staat aan te rekenen. Want die had ook het garanderen van veiligheid en opkomen voor de gezondheid van Groningers moeten meewegen in de besluitvorming en daarin is de overheid ‘ernstig tekortgeschoten’.

Inmiddels zijn er ruim 1600 aardbevingen geweest als gevolg van de winning uit het Groningenveld. Tot eind vorig jaar zijn ruim 267.000 schademeldingen gedaan, waarvan 230.000 zijn afgehandeld.

Het rapport bestaat uit vijf boeken (in totaal ruim 1900 pagina’s). Het boek met conclusies is een lange opsomming van gemaakte fouten door betrokkenen en verrichtingen van de overheid en oliebedrijven Shell en Exxonmobil (de aandeelhouders van de Nederlandse Aardoliemaatschappij) om maar zo lang mogelijk gas te kunnen blijven winnen uit het gasveld Groningen.

Wel excuses, maar beloofde beterschap blijft uit

De enquêtecommissie constateert dat in de loop van de jaren veel partijen hun excuses hebben aangeboden aan aardbevingsgedupeerden. Zo gingen NAM-directeur Gerald Schotman en Shell-directeur Marjan van Loon door het stof en boden excuses aan. Ook minister-president Mark Rutte (VVD) zei uitvoerig sorry in 2019. Maar beloofde verbeteringen zijn tot dusver uitgebleven. Groningers merken er in ieder geval weinig van, staat in het rapport.

Enkele politieke ambtsdragers krijgen een flinke tik op de vingers, zoals oud-ministers Jeroen Dijsselbloem (PvdA, financiën), Henk Kamp (VVD, Economische Zaken) en Eric Wiebes (VVD, Economische Zaken). Ook topambtenaren van het ministerie van Economische Zaken worden flinke verwijten gemaakt. Vooral het feit dat ambtenaren verzuimden belangrijke informatie te delen met hun ministers wordt hen kwalijk genomen. De enquêtecommissie vindt dat de ambtenaren (‘de vierde macht’) ‘hebben verzaakt om hun publieke taak goed uit te voeren’.

Ook minister-president Mark Rutte (VVD) krijgt kritiek. Volgens de enquêtecommissie maakte hij ‘niet het verschil’, omdat hij ‘niet bijstuurde’. De VVD-premier heeft de ‘ernst en urgentie van de problematiek in Groningen lange tijd zwaar onderschat’.

De inwoners van het aardbevingsgebied in Groningen zijn ronduit tekort gedaan, concludeert de commissie die constateert dat ‘bij veel kinderen en jongeren het gevoel bestaat dat hun onrecht wordt aangedaan’.

Hoge gaswinning 2013

Dat in 2013, nota bene het jaar na de zware bij Huizinge, een recordhoeveelheid gas uit het Groningenveld werd gewonnen noemt de commissie ‘een grove schending van de belangen van Groningers’. ‘Het geeft de commissie te denken dat de minister [Kamp] zijn ambtenaren hierover niet scherp heeft bevraagd, maar een sfeer liet voortbestaan waarin de baten en productieniveaus de boventoon voerden’, staat in het rapport. Omdat topambtenaren zoals Mark Dierikx (Economische Zaken) minister Kamp onvolledig informeerden en de bewindspersoon niet alle info boven tafel kreeg, is het debat in de Tweede Kamer op onjuiste gronden gevoerd. ‘Een ernstige en verwijtbare tekortkoming’, oordeelt de parlementaire enquêtecommissie.

Inlossen van een ereschuld

De commissie schaart zich in het rapport achter de oproep van Susan Top, voormalig secretaris van het Groninger Gasberaad. Zij haalde aan het einde van haar verhoor in Den Haag een uitspraak van Eric Wiebes aan. ,,Hoe noemde Wiebes het? Overheidsfalen van on-Nederlandse proporties. Ik denk dat u ervan moet leren, want anders wordt het een vraag hoe on-Nederlands dit is.’’

Met de blik op de toekomst gericht doet de commissie nog een flink aantal aanbevelingen. Lees hier de belangrijkste aanbevelingen.